Kwestionariusz to zbiór pytań, które są zaprojektowane w sposób celowy i odpowiednio ułożone, aby mogły być zadane badanym osobom. Jeśli chcemy przeprowadzić badania ankietowe, to właśnie odpowiednio przygotowany kwestionariusz może być jednym z kluczowych punktów – nasi ankietowani muszą dobrze zrozumieć, czego chcemy się od nich dowiedzieć, żeby zgodnie ze swoimi przekonaniami przekazać nam wszelkie informacje. Ponadto muszą być chętni, żeby nam te informacje przekazywać. Jak tego dokonać? Z pewnością nie jest prosto wybić się ze swoją ankietą w świecie, gdzie co i rusz jesteśmy zasypywani sondażami, ankietami i musimy odpowiadać na setki różnych pytań. Nie mam jednak wątpliwości, że niechlujny kwestionariusz albo niezrozumiałe pytania mogą zniechęcić potencjalnego respondenta na samym wstępie. Opiszę więc, jak powinna wyglądać prawidłowa procedura przygotowania kwestionariusza i jak należy formułować pytania. Mam nadzieję, że pomoże to stworzyć każdemu taki zestaw pytań, na które będzie chciał odpowiadać każdy respondent.
Kwestionariusz – procedura przygotowania
Opracowanie kwestionariusza należy rozpocząć od określenia poszukiwanej informacji. Musimy dobrze wiedzieć, czego chcemy się od naszych ankietowanych dowiedzieć. Określamy również rodzaj kwestionariusza oraz metodę aplikacji. Następnie trzeba zastanowić się nad treścią poszczególnych pytań, po czym określić formę odpowiedzi na te pytania, a w efekcie ich sposób sformułowania. Ponieważ bardzo ważna jest kolejność pytań w kwestionariuszu, należy je odpowiednio posegregować (w pierwszej kolejności powinny być pytania bardziej ogólne i łatwiejsze, a dopiero potem szczegółowe i trudniejsze). Dobrze jest, żeby powiązane pytania były zadawane po kolei i nie powodowały odczucia skakania z tematu na temat. Istotne jest też określenie cech fizycznych kwestionariusza, czyli zaprojektowanie jego wyglądu. Na koniec należy przeanalizować wszystkie kroki jeszcze raz od początku i jeśli dostrzeże się jakiekolwiek błędy, to trzeba je usunąć. Aby być pewnym, że w trakcie badań nie pojawią się żadne problemy, to warto przetestować kwestionariusz, poddając badaniu pilotażowemu małą grupę osób i w razie potrzeby wprowadzić ostateczne zmiany.
Podział pytań ankiety
Kwestionariusz to zbiór pytań w naszym badaniu ankietowym. A skoro zbiór pytań, to warto się zastanowić, jak te pytania mogą wyglądać. Pytania ankiety dzieli się na otwarte, zamknięte, filtrujące oraz listy-spisy.
Pytania otwarte
Pytania otwarte to takie, na które respondent może odpowiedzieć w dowolny sposób, najczęściej jest to dłuższa wypowiedź. Przykładem takiego pytania jest „O czym byś chciał przeczytać na moim blogu?” albo „Co byś zmienił w smaku naszej czekolady?”
Pytania zamknięte
W przypadku pytań zamkniętych w kwestionariuszu są podane pewne odpowiedzi skonstruowane w taki sposób, aby respondent musiał się do nich odpowiednio ustosunkować. Najprostszym przykładem pytania zamkniętego jest alternatywa, gdzie wybiera się pomiędzy odpowiedzą tak i nie. W przypadku pytań typu kafeteria respondent ma do wyboru kilka możliwych odpowiedzi, przy czym kafeteria zamknięta nie pozwala na inny wybór poza tymi wariantami, które sa podane, a kafeteria półotwarta daje możliwość uzupełnienia listy odpowiedzi przez wypełniającego ankietę. Ponadto kafeteria zamknięta może mieć dwie postaci: kafeterii dysjunktywnej, w której należy wybrać tylko jedną z podanych odpowiedzi oraz kafeterii koniunktywnej, która pozwala na zaznaczenie przynajmniej dwóch z podanych wartiantów odpowiedzi. Pytania-skale stosuje się w sytuacji, gdy chce się poznać stopień lub natężenie postaw, ocen albo poglądów respondenta. Zazwyczaj wtedy każdemu rodzajowi odpowiedzi przyporządkowana jest określona wartość liczbowa.
Listy-spisy
Listy-spisy stosuje się, gdy warianty odpowiedzi są tak liczne, że respondent mógłby mieć problem z zapamiętaniem ich. Wtedy przygotowuje się wykazy możliwych odpowiedzi i dołącza je do kwestionariusza. Szczerze mówiąc nigdy nie spotkałam się z taką ankietą, żebym musiała mieć dołączoną całą listę możliwych odpowiedzi, ale być może ktoś z Was widział taki kwestionariusz?
Pytania filtrujące
Ostatni rodzaj pytań to filtrujące, które stosuje się, gdy badane zagadnienia nie dotyczą całej zbiorowości. Wtedy przed pytaniem właściwym zadaje się pytanie filtrujące respondentów, których dana kwestia nie dotyczy. Ostatecznie pytanie właściwe zadaje się tylko tym osobom, które kwalifikują się do odpowiedzi.
Reguły układania pytań
- Pytania muszą być zrozumiałe. Trzeba używać słów znanych osobie, która będzie udzielała odpowiedzi. Respondent zgadujący, o co chodziło ankieterowi, nie udzieli zwykle prawidłowej odpowiedzi, zgodnej ze swoimi poglądami.
- Każde pytanie musi dotyczyć jednej rzeczy. W przypadku pytań wieloskładnikowych często nie da się udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Np. pytanie: „Czy jest Pani zadowolona z wyglądu i ceny naszej czekolady?”. Jak odpowiedzieć, jeśli wygląd czekolady od razu zachęca do kupna i jest to najpiękniejsza czekolada, jaką kiedykolwiek w życiu jedliśmy, ale za to cena przekracza trzykrotnie nasze możliwości, no bo kto to widział, żeby za jedną tabliczkę 100 gram czekolady żądać 30 zł?
- Pytania powinny być krótkie i nieskomplikowane. Szczerze mówiąc, jak widzę długie pytania w ankiecie, to odechciewa mi się czytać i zaznaczam cokolwiek – byle tylko ankieta się szybciej skończyła.
- Unikamy pytań sugerujących odpowiedź. Np. „Dlaczego uważa Pani, że nasza czekolada jest najlepsza?”. A co jeśli tak nie uważam? Jeśli czekolada firmy konkurencyjnej jest bardziej czekoladowa i ma więcej orzechów i smakuje mi trzy razy bardziej?
- Unikamy podwójnego (albo jeszcze bardziej wielokrotnego) przeczenia w pytaniach. „Czy nie uważa Pan, że nieistotnym jest nieprzestrzeganie przepisów drogowych przez osoby, które nie jeżdżą samochodami i tłumaczą to nieznajomością kodeksu drogowego?” Sama wymyśliłam to pytanie, ale również sama go nie rozumiem i w tych wszystkich „nie” czuję się zupełnie zagubiona.
- Układ i prezentacja graficzna kwestionariusza mają ułatwić udzielanie odpowiedzi. Formularz ma być czytelny, przyciągający wzrok i zachęciający do wzięcia udziału w ankiecie.
- Pytania w kwestionariuszu powinny być ułożone we właściwej kolejności. Pytania ogólne powinny poprzedzać pytania szczegółowe. Pytania prostsze powinny występować przed trudniejszymi.
- Pytania powinny dotyczyć faktów, które łatwo sobie przypomnieć, a nie wymagających zgadywania odpowiedzi.
- Nie powinno się oczekiwać uogólnień w odpowiedzi na pytania, gdyż wymagają one podsumowania wielu faktów konkretnych, co może być dla respondenta uciążliwe.
- Niektóre pytania mogą być dla respondenta kłopotliwe i takich pytań należy w kwestionariuszu unikać. Jeśli odpowiedź na tego typu pytanie jest niezbędna dla treści badania, to należy zadać je w taki sposób, żeby były jak najmniej drażliwe.
Kwestionariusz – podsumowanie
Mam nadzieję, że artykuły o badaniu ankietowym i o kwestionariuszu okażą się przydatne w sytuacji, gdy sami będziecie musieli stworzyć swoją własną ankietę. Jeśli staniecie przed takim wyzwaniem, to warto przypomnieć sobie również temat próby statystycznej (szczególnie polecam tekst o próbie reprezentatywnej). A jeśli pojawią się jakiekolwiek problemy, to zapraszam do kontaktu – być może wspólnie uda nam się je rozwiązać.
Zapraszam serdecznie do polubienia statystycznego na fejsbuczku. Pojawiają się tam informacje na temat nowych postów i wspomnienia starszych treści z bloga. Jeśli polubicie moje wpisy, pomożecie trafić do osób, które jeszcze nie słyszały, że jest takie miejsce w internecie, które pomaga oswoić się ze statystyką.
mapa myśli: kwestionariusz
Droga Czytelniczko! Drogi Czytelniku!
Dziękuję, że przeczytałaś/przeczytałeś mój artykuł. Mam nadzieję, że spełnił Twoje oczekiwania. Jeśli chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami, to napisz do mnie na adres [email protected] albo znajdź mnie na Facebooku.
Zapraszam Cię również do zapoznania się ze spisem treści (staram się go aktualizować, choć nie zawsze to wychodzi) – jeśli lubisz statystykę, to na pewno znajdziesz coś do poczytania.
A jeśli w ramach podziękowania za ten wpis zechcesz zaprosić mnie na przysłowiową “wirtualną kawę”, to będę niezwykle zobowiązana. Co prawda kawy raczej nie pijam, ale kubek dobrej herbaty – z prawdziwą przyjemnością. A ponieważ w każdy artykuł wsadzam mnóstwo serducha i swojego wysiłku, to tym bardziej poczuję się doceniona.
Pozdrawiam Cię serdecznie i życzę miłego dnia!
Krystyna Piątkowska